Schilderijenreeks erkend als Vlaams Topstuk

Veertien schilderijen met originele omlijsting uit de Sint-Romboutskathedraal in Mechelen zijn definitief beschermd als Vlaams topstuk. Ze werden in 1775 gerealiseerd naar aanleiding van het duizendjarige jubileum van de marteldood van Sint-Rombout.

Na het schilderij 'Christus aan het kruis' van Antoon Van Dyck en een gouden bidsnoer uit de zeventiende eeuw is deze reeks de derde toevoeging aan de verzameling Vlaamse topstukken in de kathedraal. De unieke reeks schilderijen is van bijzondere betekenis voor het collectieve geheugen van Vlaanderen en vormt bovendien de belangrijkste getuigenis van religieuze schilderkunst in de Zuidelijke Nederlanden op het einde van de 18de eeuw.

Religieuze giften voor het jubileum

Het  jaar 1775 stond met grootse feesten en vieringen volledig in het teken van de duizendste verjaardag van het overlijden van Sint-Rombout, de schutspatroon van Mechelen. Bisschoppen en abten uit het hele land schonken toen maar liefst zeventien grote schilderijen met taferelen uit het leven van de heilige Rombout aan de kerk. Deze historische reeks werd nog aangevuld met een achttiende schilderij met een uniek binnenaanzicht  op de kerk. Naar aanleiding van het jubileumjaar werd immers ook het interieur van de kathedraal gedeeltelijk vernieuwd. De Mechelse beeldhouwer Pieter Valckx heeft daar een belangrijke rol in gespeeld.

Unieke verzameling religieuze schilderkunst

Jammer genoeg zijn vier schilderijen niet bewaard gebleven: twee schilderijen werden in 1811 verkocht om de kosten voor herstellingswerken aan de kathedraal te dekken en twee andere doeken werden door het bombardement van 1914 vernield. De originele omlijstingen met schakelvormig patroon en bloemknoppen op de hoeken zijn gelukkig tot op vandaag bewaard gebleven, evenals de wapenschilden en opschriften van de schenkers. Ondanks het verlies van vier doeken vormt deze unieke verzameling nog steeds de belangrijkste getuigenis van religieuze schilderkunst in de Zuidelijke Nederlanden op het einde van de achttiende eeuw. Bovendien vormt ze een exclusieve herinnering aan de luisterrijke herdenking van het overlijden van Sint-Rombout in 1775.

De doeken zijn geschilderd door de bekendste historieschilders van het land. Er zitten werken bij van grote namen als Willem Jacob Herreys, directeur van de plaatselijke academie en tevens artistiek organisator van het jubileum, Andries Lens, gangmaker van het neoclassicisme in Antwerpen, Pieter-Jozef Verhaghen, algemeen erkend als dé kerkschilder van de achttiende eeuw en Jan Anton Garemijn, een Brugse kunstenaar. Deze reeks heeft ook een bijzondere waarde door het werk van Jean Boudin, genaamd du Tour.

Over de topstukkenlijst

Het Topstukkendecreet zorgt voor de bescherming van roerend cultureel erfgoed dat voor de Vlaamse Gemeenschap in Vlaanderen bewaard moet blijven. Het gaat om objecten met een bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis. Op basis van het decreet wordt een Topstukkenlijst van zeldzame en onmisbare voorwerpen en verzamelingen opgesteld. Voor die beschermde voorwerpen gelden speciale beschermingsmaatregelen en uitvoerbeperkingen. Omdat aan het behoud van dit erfgoed groot belang wordt gehecht, is het ook mogelijk er restauratiesubsidies voor aan te vragen.

Restauratie

Gezien het relatieve gebrek aan belangstelling voor achttiende-eeuwse Vlaamse schilderkunst (zeker in verhouding tot de Vlaamse Meesters uit de zestiende en zeventiende eeuw), werd de schilderijenreeks de voorbije honderd jaar wat stiefmoederlijk behandeld. De werken hangen op grote hoogte in de kranskapellen van de kooromgang en zijn daardoor moeilijk zichtbaar. Oppervlaktevuil en vergeelde vernislagen maken het nagenoeg onmogelijk de werken ten volle te waarderen. Enkel het laatste schilderij in de reeks, een waardevol historisch binnenzicht van de kathedraal omstreeks 1775, werd in 2009 in volle glorie hersteld dankzij de inspanningen van de vzw Vrienden van Sint-Rombout. Omdat het naar beneden halen van de schilderijen omwille van hun grootte en precaire toestand geen evidentie is, wordt momenteel bekeken of de restauratie van het ensemble gekoppeld kan worden aan de restauratie van de kranskapellen. Vermoedelijk zullen deze werken pas binnen enkele jaren starten.